Myrtaceae ailesinde olan çay ağacı (tea tree) son yıllarda Avrupa ve Kuzey Amerika’da olduğu gibi ülkemizde de doğal olması nedeniyle popüler hale gelmiş bir bitkidir. Bitkinin gerçek çay bitkisi (Camelia sinensis) ile koku, tat ve bileşim açısından herhangi bir benzerliği bulunmamaktadır. Çay ağacı özellikle çeşitli kozmetik preparatlar ve bakım ürünleri içerisinde yer almaktadır. Geleneksel tıpta bitkinin yaprakları antiseptik etkisi nedeniyle yıllarca kullanılmış olsa da dünyaya tanıtımı 1700’lü yıllarda gerçekleşmiştir. Halk arasında soğuk algınlığında, baş ağrılarında, böcek ısırıklarında ve cilt enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanmıştır. Tıp dünyasında ise bu bitkinin uçucu yağından ilk kez 1930’da ‘’Medical Journal of Australian’’ dergisinde bahsedilmiştir. 

Antimikrobiyal etki göstermesi, deriye kolay penetre olması gibi nedenlerden dolayı ideal bir dezenfektan olarak kabul edilmektedir. Çay ağacı uçucu yağı çeşitli konsantrasyonlarda krem, merhem, el ve vücut losyonları, yüz temizleyiciler, tırnak temizleyiciler, sabun, şampuan, ağız bakım ürünlerinde yer almaktadır.

Dünyada “Tea tree” olarak bilinen bitkiler başlıca üç cins altında toplanmaktadır. Bitkiler ve elde edilen uçucu yağlar şu şekilde sıralanabilir;

– Melaleuca alternifolia (Australian Tea Tree), Australian Tea Tree Oil (ATTO)

– M. cajuputi (Swamp Tea tree, Paperbark Tea Tree), Cajuput Oil

– M. quinquenervia (Broad-leaved Tea tree, Broad-leaved Paperbark), Niaouli Oil

– Leptospermum scoparium, Manuka Oil

– Kunzea ericoides, Kanuka Oil 

Bunlardan tıbbi kullanımı en yaygın olan ve ekonomik değeri yüksek olan özellikle M. alternifolia’dan üretilen “Australian Tea Tree Oil (ATTO)’’ uçucu yağıdır. Manuka ve Kanuka Oil adı verilenler “Yeni Zelanda tea tree yağları” olarak da isimlendirilmektedirler. Ayrıca Melaleuca cinsi içerisinde M. linariifolia, M. dissitiflora ve M. uncinata gibi türler bulunmaktadır. Ancak bunların hepsi tıbbi değeri olan çay ağacı uçucu yağından farklı bileşime sahiptirler. 

Melaleuca alternifolia esansiyel yağlarından çeşitli farmakolojik bileşenler izole edilmiştir. Bunlar arasında terpinen-4-ol, γ-terpinen, 1,8-sineol ve  α-terpinen gibi başlıca bileşenler yer almaktadır. Bu yağın en önemli bileşiği terpinen-4-ol’dur.

Kaynaklar:

– Çakır NT, Kaleağası S , Kökdil G. Tea tree oil: As a promising antimicrobial agent. Ankara Ecz. Fak. Derg, 2005, s. 34(4): 315-327.

– Carson CF , Riley TV. Safety, efficacy and provenance of tea tree (Melaleuca alternifolia) oil. Contact Dermatitis, 2001, s. 45(2): 65-67.

– Tighe S, Gao YY , Tseng SC. Terpinen-4-ol is the most active ingredient of tea tree oil to kill Demodex mites. Transl Vis Sci Technol, 2013, s. 2(7): doi: 10.1167/tvst.2.7.2.

– Karakurt Y , Zeytun E. Evaluation of the efficacy of tea tree oil on the density of Demodex mites (Acari: Demodicidae) and ocular symptoms in patients with demodectic blepharitis. J Parasitol, 2018, s. 104(5): 473-478.